معرفی انواع سوهان و کابرد آن ها

سوهان ابزاری است برای حذف مقادیر بسیار کم و ظریف از یک قطعه. از سوهان برای نرم کردن، تیز کردن و صاف و تمیز کردن سطوح تقریبا همه مواد استفاده می‌شود. این ابزار شامل یک دسته است که می‌توان یک دستگیره چوبی یا پلاستیکی به آن وصل کرد و یک بدنه دارد که آج‌های سوهان‌ روی آن قرار دارند. این وسیله که معمولا برای کار با چوب و فلز استفاده می‌شود، از جنس فولاد و با مقاطعی به شکل‌های مستطیل، مثلث و دایره ساخته می‌شود. ممکن است یک رو یا هر دو روی سوهان‌ آج‌دار باشد و حتی ممکن است نوع آج‌های هر روی سوهان‌ با روی دیگر آن متفاوت باشد. به طور معمول سوهان‌های ریزتر برای کار‌های ظریف‌تر ساخته می‌شوند،‌ به همین خاطر در مقایسه آج‌های ریز‌تری هم دارند. علاوه بر سوهان‌های معمول فلزی سوهان‌های با نوک الماسه و سیلیسیم کاربید برای تراشیدن مواد سخت‌تری مثل سرامیک ساخته شده اند.

سوهان زدن اشیاء مختلف از جمله کارهایی است که بشر پیش از تاریخ نیز به وسیله ساییدن به سنگ‌ها قادر به انجام آن بوده،‌ اما سوهان‌ فلزی و به شکل تقریبا امروزی آن، قدمتی نزدیک به ۳۰۰۰ سال دارد. سوهان‌های معمولی فلزی از قرن ۱۱ میلادی تا به امروز تغییر چندانی نکرده اند و از آن زمان به همین شکل مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نکته ای که در زمان استفاده از سوهان باید به خاطر داشت این است که این وسیله برای حرکت در یک جهت طراحی شده،‌ یعنی برای سوهان زدن یک سطح باید آن را فقط رو به جلو حرکت داد. حرکت رفت و برگشتی از آن جا که آج‌ها یک طرفه هستند، علاوه بر این که در جهت برگشت هیچ کاری انجام نمی‌شود، باعث صدمه دیدن آج‌های آن هم می‌شود. تنها هنگامی که سوهان‌ از کناره و به صورت عرضی به سطح ساییده شود با سوهان‌های تک آج و دو آج میتوان حرکت رفت وبرگشت را انجام داد. تمیز کردن سوهان‌ یا برس‌های مخصوص هم از جمله کارهایی است که برای سالم نگه داشتن آن باید انجام بشود.

آشنایی با انواع سوهان

سوهان نیم گرد
از این نوع به منظور پرداخت و براده برداری قطعات مبلمانی که محدب و مقعر هستند استفاده می شود.

سوهان تخت
از این نوع جهت پرداخت و براده‌برداری قطعات مسطح استفاده می شود.

سوهان گرد
از این نوع برای ساییدن،پرداخت و گشاد کردن سوراخ‌های گرد و بیضی،شیارهای قوس دار و غیره استفاده می شود.

سوهان دم موشی یا قاشقی
از این نوع بیشتر در جاهایی استفاده میشود که از نوع‌های قبلی نمی توان استفاده کرد مثل اکثر قوس‌های داخلی و خارجی و بیشتر در پیکرتراشی و منبت‌کاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سوهان سه گوش و چهار گوش
از این سوهان برای تیز کردن دندانه تیغه اره و همچنین فرم دادن شیارهای کنگره‌ای و مثلث شکل استفاده می شود و از سوهان چهار گوش برای سوهان‌کاری و براده‌برداری سوراخ‌های چهار گوش یا شیارهایی که به صورت زاویه قائمه در اماده‌اند استفاده می شود.

سوهان رنده‌ای
این نوع جدیدا وارد بازار ایران شده است اما جنس این ابزاری که در ایران موجود هست بعد از بررسی نتیجه بدست آمده نشان داد که در نجاری زیاد دوام نمی آورد اما در کل از این سوهان و چوب‌ساب جهت پرداخت سطوح بزرگ مانند روی الواری ماسیو استفاده می شود و نکته قابل توجه این ابزار در این است که هنگام باربرداری خرده‌های چوب داخل آج‌ها نمی‌ماند بلکه میان آج‌ها خالی می‌باشد و از سمت دیگر سوهان بیرون می ریزد و به راحتی و خیلی سریع می توان چوب‌ساب و سوهان کاری را انجام داد.

سوهان مویی
بسیار کوچک‌تر و نازک‌تر ازسوهان‌های معمولی هستند،‌ در تمامی اشکالی که در بالا ذکر شد ساخته می‌شوند و از آن‌ها برای انجام کارهای ظریف و دقیق استفاده می‌شود.

سوهان دنده
آج این وسیله به گونه‌ای طراحی شده که کاملا منطبق بر دنده‌های پیچ باشد و از آن برای تمیز کردن،‌از بین بردن زنگ و حذف زوائد ایجاد شده روی دندانه های پیچ استفاده می‌شود.

آشنایی با انواع آج سوهان

سوهان یک آجه (ساده)
سوهان های یک آجه برای براده برداری مواد نرم کننده آلومنیوم،قلع،مس،روی،سرب و مواد مصنوعی مورد استفاده قرار میگیرد.آج این سوهان ها ممکن است بصورت عمود یا مایل نسبت به محور سوهان و یا به صورت منحنی ایجاد شده باشند. سوهان هایی که آج عمود به محور سوهان باشند براده در خود نگه داشته و این باعث تقلیل راندمان سوهان کاری می شودولی سوهان هایی که آج آن ها مایل بوده و یا بصورت منحنی ایجاد شده باشند براده را به خارج سطح هدایت میکنند در بعضی از این سوهان ها برای کوتاه کردن طول براده ها و در نتیجه هدایت بهتر در آن ها شیاری کوچکی بوجود میاورند که آن ها را شیارهای براده شکن گویند.

سوهان دو آجه
در براده برداری از کارهای سخت برای کوچک شدن طول براده و افزایش براده برداری، آن ها را در دو امتداد مختلف آج می زنند که یکی از آن ها آج روئی و دیگری آج زیرین نامیده می شود. زاویه انحراف آج زیرین را معمولا ۵۴ و آج روئی را ۷۱ درجه نسبت به محور سوهان انتخاب می کنند.

آج منحنی شکل
ردیف آج‌ها به شکل منحنی، خمیده هستند و برای صاف و هموار کردن سطوح استفاده می شوند.

سوهان چوب بری
دندانه‌ها دیگر به شکل خطی نیستد و هر دندانه به طور مستقل قرار گرفته. اندازه هر دندانه آن معمولا خیلی بزرگتر از سوهان‌های معمولی است. برای ساییدن سطوح نرمی مثل چوب و پلاستیک مناسب اند و در صورت استفاده روی سطوح سخت‌تر دندانه‌ها کنده خواهند شد.

سوهان الماسه
این مدل در شکل‌های گوناگونی مانند مربعی یا نیم دایره ساخته می‌شود. سطح سوهان الماسه به جای دندانه‌های فولادی پوشیده از ذرات ریز الماس یا تنگستن-کاربید است و برای سوهان‌کاری روی فولاد سخت یا سطوح بسیار سختی مثل شیشه و سرامیک کاربرد دارد.

اصول و نکات فنی در سوهان‌کاری

1. روش به دست‌گرفتن انواع سوهان: چگونگی به دست گرفتن سوهان تابع عوامل مختلفی مانند نوع سوهان، اندازه‌ی سوهان، کیفیت سوهان‌کاری، و …. است.
2. وضعیت نیروها: برای نفوذ آج‌های سوهان در فلز لازم است دو نیروی عمودی به وسیله دست راست و چپ به سوهان وارد شود. بدیهی است هرچه مقدار این دو نیرو بیشتر باشد ضخامت براده زیادتر خواهدشد. دو نیرو باید در یک صفحه و مقدار مساوی باشند تا قطعه بلند نشود.
3. جداکردن براده‌: برای کندن براده از روی کار، نیروی افقی (نیروی برشی) به وسیله دست راست به سوهان وارد می شود. این نیرو رو به جلو است و برای براده‌برداری ممتد بهتر است مقدار آن ثابت، یکنواخت و بدون ضربه باشد.
4. حجم براده: در سوهان کاری خشن که دقت، موردنظر نیست حجم براده‌برداری می‌تواند زیادتر باشد. برای این کار بهتر است از نیروی وزن بدن استفاده شود. البته به تدریج که ابعاد قطعه به اندازه واقعی نزدیک‌تر می‌شود باید نیروی وزن را کمتر کرد و بیشتر به حرکت درست‌تر سوهان پرداخت تا کیفیت سطح مورد براده‌برداری بهتر شود و قطعه اندازه‌ی واقعی پیدا کند.
5. جهت حرکت سوهان: براده‌برداری در حرکت رفت سوهان انجام شود و در حرکت برگشت، سوهان بر کار مماس گردد تا براده‌های باقی‌مانده در سطح کار از روی آن جمع‌آوری شود. از حرکت‌های جانبی، فقط می‌توان برای قطعات کار بزرگ که سطح آن‌ها بزرگ‌تر از پهنای سوهان است، استفاده نمود. مقدار این حرکت در حدود نصف پهنای سوهان در نظر گرفته‌شود.
6. تمیزکردن سوهان: برای تمیز‌کردن سوهان و جداکردن براده‌ها از لابه‌لای آج‌ها از برس سیمی استفاده می‌شود. این عمل هم در حین اجرای عملیات سوهان‌کاری و هم در پایان آن انجام می‌شود. گفتنی است چنانچه در شیارهای سوهان براده‌هایی از مواد مصنوعی مانند چوب و مواد رنگی وجود داشته‌باشد برای جداکردن آن‌ها نیز لازم است با توجه به نوع آن مواد، از حلال‌های مناسب (آب صابون، محلول سود، نفت، تربانتین و …) استفاده شود. دسته سوهان را به روش‌های استاندارد جا زده و یا جدا کنید.