برای اولین بار توسط کارکنان شهرداری در شهر نیویورک برای کنترل آب وسیله‌ای به نام ترکمتر اختراع شد. کار این وسیله کنترل آب به وسیله باز و بسته کردن پیچ و مهره‌های اتصالات آب شهری بود و این کار باعث ایمنی در کار هم می‌شد. شخصی به نام والتر چری سلر در سال ۱۹۲۰ این وسیله را برای استفاده در خط تولید خودرو در شرکت کرایسلر، تولید کرد و آچار آن را هم اختراع کرد و توانست در سال ۱۹۳۸ ترکمتر را به تولید انبوه برساند. هم اکنون این ابزار در تمام کارگاه‌های صنعتی، خط تولید کارخانه‌ها، صنایع سنگین و... استفاده می‌شود.
برای اعمال دقیق گشتاور به یک نقطه اتصال در پیچ و مهره از وسیله ای به نام ترکمتر استفاده می‌شود. به عبارتی دیگر کار این وسیله کنترل و اندازه میزان گشتاور وارد شده در هنگام باز کردن و بستن پیچ و مهره است. این وسیله دارای نام های مختلفی در بازار مانند گشتاور سنج ، ترکمتر یا ترک رنچ است.
برای اندازه گیری گشتاور سیستم هایی که حالت گردنده و چرخشی دارند، از ترکمتر استفاده می‌شود. مانند موتور گیربکس ماشین، در کل برای مواردی که اندازه‌گیری نیروی وارد بر محور جسم گردنده نیاز است، کاربرد دارد. به عنوان مثال اگر درب ظرف نوشابه با گشتاوری بیش از حد معمول بسته شود، باید با ترکمتر باز شود. به دلیل اینکه در کارخانه به صورتی تنظیم شده که قابل باز شدن با دست نیست .
روی آن یک شاخص نصب شده که می‌توان گشتاور مورد نیاز را به وسیله آن تنظیم کرد. واحد اندازه‌گیری این وسیله با توجه به کشور تولید‌کننده و برند آن متفاوت است. واحد گشتاور بر طبق استاندارد جهانی، نیوتن در متر است اما در برخی از تولید‌کنندگان انگلیسی و آمریکایی واحد شاخص ترکمتر، اینچ در پوند و یا فوت در پوند است. هر آچار بر اساس نوع برند و موارد کاربرد آن میزان اندازه‌گیری و دقت خاص خود را دارد. همچنین میزان دقت و خطا در هر گشتاور با گشتاور دیگر متفاوت است ولی معمولا بین ۱ تا ۴ درصد تلورانس خطا دارد.
معرفی انواع ترکمتر
ترکمتر تقه‌ای
از این نوع ابزار برای استفاده در کارگاه‌های صنعتی استفاده می‌شود. در این نوع از انواع ترکمتر، وقتی گشتاور به میزان مورد نظر برسد، تقه یا ضربه‌ای را احساس می‌کنید که این تقه به معنی این است که گشتاور به حالت مورد نظر رسیده است.
ترکمتر کمرشکن
ترکمتر کمرشکن ابزاری خاص است و تقریبا زیر مجموعه‌ای از نوع تقه ای محسوب می‌شود. در وسط آن لولایی وجود دارد که وقتی به گشتاور مورد نظر می‌رسد ترکمتر از آن نقطه مورد نظر تا می‌شود یا به اصطلاح دیگر می‌شکند.
ترکمتر ساعتی یا عقربه ای
از این نوع ابزار بیشتر برای خط تولید کارخانه‌ها استفاده می‌شود و کاملا مخصوص است. عقربه ای که روی این ترکمتر نصب شده به شما این امکان را می دهد که گشتاور وارد شده را مشاهده نمایید.
ترکمتر دیجیتال
ترکمتر دیجیتال زیر مجموعه‌ای از نوع تقه‌ای می‌باشد و دارای دقت بالایی است. بر روی این ابزار، نمایشگری طراحی شده که با استفاده از آن گشتاور وارد شده قابل مشاهده و دیدن است.
ترکمتر برقی یا شارژی
یکی دیگر از انواع ترکمتر، برقی یا شارژی است که وظیفه آن مانند بقیه ترکمتر ها تنظیم گشتاور برای بستن پیچ و مهره است تنها تفاوت آن این است که از این نوع بر روی دریل و پیچ گوشتی شارژی استفاده می شود. در واقع پشت سه نظام حلقه ای قرار دارد که بر روی آن اعدادی نوشته شده است و به وسیله این حلقه می توان گشتاور دستگاه را مطابق نیازمان تنظیم کنیم.
ترکمتر کرنومتری
از ساده ترین انواع ترکمتر ها که کار با آن ها بسیار راحت است نوع کرونومتری می باشد که در آن این امکان برای شما وجود دارد که میزان گشتاور را تنظیم کنید. برای این کار باید انتهای دسته را فشار دهید و بچرخانید. لازم است بدانید خود دستگاه ترکمتر در بازه های متفاوتی وجود دارد و شما باید با توجه به نیازتان ترکمتری را انتخاب کنید که مقدار گشتاور مورد نیازتان در بازه مربوطه باشد.
ترکمتر جغجغه ای
ظاهر ترکمتر جغجغه خیلی شبیه جغجغه های دوران بچگی است اما به صورت صنعتی شده
ترکمتر بادی
زمانی که گشتاور مورد نیاز به قدری زیاد است که از حد توان نوع دستی فراتز است از ترکمتر بادی استفاده می شود برای مثال در صنایع فولاد، کشتی سازی و پتروشیمی کاربرد بسیار دارد؛ در واقع ترکمترهای دستی تا ۳ هزار نیوتن و ترکمترهای بادی تا ۸۰ هزار نیوتن را می توانند تحمل کنند و منبع تغذیه آنها پمب باد و کمپرسور باد است.
ترکمتر هیدرولیک
از این نوع نیز همانند نوع بادی برای صنایع سنگین استفاده می شود حتی می توان اظهار داشت که توان و قدرت بیشتری برای تنظیم گشتاور ها دارند و در مکان هایی که از هوا یا باد فشرده نمی توان استفاده کرد از ترکمتر هیدرولیک استفاده می شود.
ترکمتر شاهینی
مزیتی که دارد این است که در هنگام سفت کردن پیچ شما می توانید از میزان نیزوی اعمال شده به پیج اطلاع پیدا کنید. این مدل ترکمترها به دلیل اینکه فنر ندارند به کالیبراسیون کمتری احتیاج دارند البته در صورتی که نکات استفاده صحیح از دستگاه را رعایت کنید.
کاربرد های ترکمتر
اندازه ی گشتاور پیچ و رزوه ها وقتی اهمیت می یابد که عملکرد دستگاه یا قطعه تحت تاثیر اندازه سفتی رزوه ها ( به تنهایی یا در ترکیب با هم ) قرار می گیرد. مثلا برای بستن پیچ های سر سیلندر، مجموعه ای از پیچ ها وظیفه دارند سرسیلندر را در کل سطح با نیروی یکنواخت و برابر، به سیلندر وصل نمایند. یا مثلا شمع خودرو که اگر با گشتاوری معین در محل خود بسته شود، بهترین عملکرد ( احتراق کامل و به موقع ) را ارائه می دهد. یا چرخ خودروها رو در نظر بگیرید که توسط تعدادی پیچ به دیسک متصل می شود. اگر پیچ ها هنگام اتصال چرخ به دیسک، به میزان مناسب و مساوی سفت نشوند، در بالانس بودن چرخ تاثیر منفی می گذارد. یا در مورد فلنچ اتصال لوله ها، هم اندازه بودن گشتاور پیچ ها هنگام بستن بسیار حائز اهمیت است.
به طور اصولی برای طراحی هر وسیله استاندارد، میزان گشتاور لازم برای سفت کردن اتصالات آن توسط طراح اعلام می شود. به عنوان مثال گشتاور لازم برای بستن پیچ های سر سیلندر موتور خودروهای مختلف ، متفاوت است و هر خودرو ساز در دستور العمل تعمیرات موتور، حد گشتاور مورد نظر خود را متذکر می شود. میزان گشتاور پیچ های مختلف با محاسبات مهندسی و تست های مختلف روی عملکرد دستگاه ها بدست می آید. به زبان ساده، اتصالات پیچ و مهره ای باید به میزانی سفت شوند که تاثیر آن ها در هماهنگی با قطعات و عوامل موثر دیگر، بازده هر دستگاهی را بهینه نماید.
