فازمترها ابزارهایی هستند که وجود یا عدم وجود جریان الکتریکی در سیم را نشان می‌دهند. ابزار فازمتر که به پیچ گوشتی شباهت زیادی دارد وسیله ای است برای آزمایش وجود یا عدم وجود ولتاژ الکتریکی است. در کارهای مربوط به الکترونیک و برق از ابزارآلات مختلفی بهره گرفته می‌شود.بدون شک وجود آن درون جعبه ابزار شما، چه یک کاربر خانگی باشید و چه یک کاربر حرفه‌ای، کاملا ضرروی خواهد بود شاید به نظر برسد که این وسیله، بسیار ساده و ابتدایی است.
اما بهتر است بدانید که فازمترهای امروزی متناسب با نیازهای کاربران در مدل‌ها و کیفیت‌ها مختلفی تولید و به بازار روانه شده‌اند. مثلا برای اندازه گیری اختلاف پتانسیل الکتریکی، معمولا از دستگاه مولتی متر استفاده می‌شود ولی فاز متر فقط مشخص می‌کند اختلاف پتانسیلی وجود دارد یا نه. از آن جا که فاز متر سبک‌تر و ارزان‌تر است و راحت‌تر قابل انتقال است و حتی در برخی مدل‌ها به عنوان پیچ گوشتی هم قابل استفاده است و برای باز و بسته کردن پیچ کلید و پریز به وفور مورد استفاده قرار می‌گیرد. اولین ابزاری که در کارهای مربوط به الکترونیک و برق به کار گرفته می شود فازمتر است.
چگونگی عملکرد یک فازمتر
کارکرد فازمتر بسیار ساده است، برای کامل شدن مدار نیاز است که قطب مثبت یعنی فاز و قطب منفی یعنی نول کامل شود تا لامپ فازمتر روشن شود. برای این کار کاربر انگشت خود را بر روی پیچی که در انتهای فاز متر قرار گرفته، بگذارد و به این صورت می‌توان قطب منفی مدار را نیز فعال کرد. در این حالت لازم است که فاز، قطب مثبت در نظر گرفته شود. به این صورت هنگامی که سیم فاز را به سر فلزی ابزار فازمتر وصل کنید، جریانی در این ابزار به وجود می آید. این مقاومت باعث محدود شدن جریان می‌شود و از طرفی مانع از وارد شدن الکترون زیادی به بدن کاربر می‌شود و به این ترتیب از برق گرفتگی اش جلوگیری می‌کند. در این ابزار یک لامپ تخلیه یا همان لامپ نئون قرار دارد تا وقتی که ولتاژ دو سر لامپ به میزان ۷۰ ولت رسید، گازی که داخل لامپ قرار دارد واکنش نشان می‌دهد و باعث روشن شدن لامپ خواهد شد.
راهنمای کار با فازمتر
جریان برق با کسی شوخی ندارد. هرچند که ابزار فازمتر به صورتی طراحی شده که در برابر جریان برق عایق شده باشد اما در زمان کار کردن با فازمتر بهتر است که نکات ایمنی را رعایت نمایید. در هنگام کار فازمتر را در دست راست خود قرار دهید تا در زمان بروز برق گرفتگی جریان برقی که بدن وارد می‌شود از مسیر قلب عبور نکند. فراموش نکنید که اول از همه از سالم بودن فازمتر اطمینان پیدا کنید، زیرا کار شما با جریان برق فشار قوی است و یک سهل انگاری ساده‌ای همچون چک نکردن سالم بودن فازمتر ممکن است جان شما را به خطر بیاندازد.
بررسی کنید که دسته این ابزار خشک است و هیچ گونه رطوبتی نداشته باشد، در صورت وجود رطوبت حتما آن را با یک دستمال خشک کنید. زیرا این وسیله با برق سر و کار دارد و احتمال برق گرفتگی وجود دارد. کاربر باید در زمان استفاده از فازمتر حتما آن را از بدن دورتر نگه دارد. هیچ موقع این وسیله را بین دو فاز قرار ندهید زیرا این کار باعث می‌شود که فاصله فازها کم شود و در نهایت سبب بروز اتصال کوتاه شود. به دلیل آن که وسیله‌ای حساس است حتما دور از گرما و سرما غیر طبیعی آن را نگه دارید تا آسیبی به عملکرد دستگاه وارد نشود. فازمتر را از یک فاز به فاز دیگر نزدیک نکنید.
این کار باعث می‌شود که دستگاه بین دو فاز پلی ایجاد کند و آن دو را بهم وصل کند. این وسیله وظیفه اصلی آن تشخیص جریان برق است، باید از آن به خوبی مراقبت کنید تا اختلالی در عملکرد دستگاه به وجود نیاید. در جعبه ابزار و یا کیف ابزار خود این وسیله را جایی بگذارید که فشار زیادی با آن وارد نشود. از فازمتر ها به عنوان پیچ گوشتی استفاده نکنید. این مدل از فازمتر برای باز و بسته کردن پیچ پریز برق طراحی شده است و باز و بسته کردن پیچ های دیگر ممکن است به فازمتر صدمه بزند که بسیار خطرناک است.
آشنایی با انواع فازمتر
فاز متر ساده پیچ گوشتی
فازمتر پیچ گوشتی از ساده ترین انواع فاز متر محسوب می شود. علاوه بر تشخیص وجود یا عدم وجود برق، از این فازمتر به عنوان پیچ گوشتی برای باز و بسته کردن پیچ ها نیز استفاده می شود. به منظور بررسی وجود جریان الکتریکی، باید نوک فاز متر را وارد پریز برق کنید و یا بر روی قسمت بدون روکش سیم برق قرار دهید. یکی از انگشتان کاربر باید بر روی انتهای دسته و در قسمت فلزی فازمتر قرار گیرد. این کار به منظور عملکرد بهتر فازمتر است، زیرا با گذشتن جریان کوچکی از طریق انگشت روی فازمتر، عملکرد فازمتر به صورت صحیح و بدون ایراد می باشد. اگر پریز یا سیم برق دارای جریان الکتریکی باشند، پس از قرارگرفتن فاز متر بر روی آن ها، چراغ کوچکی که در انتهای فازمتر قرار دارد، روشن می شود. در غیر این صورت اگر جریانی وجود نداشته باشد، چراغ نیز روشن نمی شود.
فاز متر مولتی کالر
این نوع فاز متر از جمله مدل های جدید محسوب می شود و یک لامپ نئون با شدت نور بالا، در آن تعبیه می شود. وجود لامپ نئونی پر نور در این فاز متر سبب می شود تا از آن در محیط های بارانی و شب ها به خوبی و بدون هیچ مشکلی استفاده شود. لامپ های نئونی موجود در فاز متر مولتی کالر قابل تعویض نیز می باشد.
فازمتر دیجیتال یا الکترونیکی
امروزه نسل جدیدی از فازمترها به بازار عرضه می شود که علاوه بر تشخیص سیم فاز از سیم نول، می تواند میزان ولتاژ و اندوکتانس را نیز نمایش دهد. این فاز متر می تواند ولتاژهی ۱۲ تا ۲۲۰ ولت و از نوع AC و DC را اندازه گیری کند و میزان ولتاژ را به صورت کاملا دقیق نشان دهد. استفاده از این نوع فازمترها کاملا بی خطر می باشد. کم حجم و اندازه بودن و قابلیت قرار گیری در جعبه ابزار و کیف ابزار از جمله مزایای دیگر این نوع فازمتر محسوب می شود.
فازمتر القایی
نام دیگر این نوع فازمترها، فاز متر غیر تماسی یا دیجیتالی می باشد، زیرا بدون تماس مستقیم، می تواند کار خود را انجام دهد. این نوع فاز متر میدان الکتریکی در اطراف جسم را تشخی می دهد. در این حالت نیازی به لخت کردن سیم نمی باشد و به همین دلیل، خطر برق گرفتگی نیز به حداقل می رسد. فاز متر القایی علی رغم نامی که دارد، از کاربری بسیار ساده ای برخوردار می باشد. زمانی که فازمتر دیجیتال در نزدیکی سیم برق قرار می گیرد، یک تقسیم کننده ولتاژ خازنی بوجود می آید که ظرفیت خازنی بین هادی و سنسور و نیز بین سنسور و زمین را در بر می گیرد.
در صورتی که جریان برق وجود داشته باشد، فازمتر به راحتی آن را تشخیص می دهد و چراغ آن روشن می شود. از معایب این نوع فازمترها این است که نمی توانند ولتاژهای درون کابل های حفاظ دار را تشخیص دهند. به این معنی که اگر کابل برقی در عمق دیواری قرار داشته باشد، استفاده از این نوع فازمتر کاربردی ندارد.
فازمتر یک سر یا یک تماسه
در این نوع فاز متر، یک سر آن در محل مورد نظر و سر دیگر آن در دست قرار می گیرد. این فازمتر مشابه پیچ گوشتی تولید می شود و نوک آن محل تماس برای تست الکتریکی می باشد. یک لامپ با جریان ضعیف نیز در آن وجود دارد که در صورت وجود جریان برق، روشن می شود. فاز متر مدل یک سر از معمول ترین و ارزان ترین انواع فازمتر محسوب می شود و امکان برق گرفتگی هنگام کار از معایب آن بشمار می آید. خرابی یا اشکالاتی مانند وجود آب داخل محفظه فاز متر سبب می شود تا فرد در برابر جریان مستقیم برق قرار گیرد که حتی ممکن است منجر به مرگ وی نیز شود.
از دیگر معایب این فازمتر ساده این است که ممکن است جریان های برق ضعیف را نشان ندهد و لامپ روشن نشود. همچنین اگر فرد بر روی محل عایق قرارگرفته باشد، چراغ فازمتر روشن نمی شود. همچنین عیب دیگر این فاز متر این است که برگشت فاز سبب می شود تا فازمتر، سیم نول را نیز دارای جریان برق نشان دهد.
فازمتر دو سر یا دو تماسه
این فاز متر دارای دو سر می باشد. یک طرف آن پیچ گوشتی و طرف دیگر آن دارای سیم لامپ دار است که در قسمت انتهایی فازمتر قرار دارد. قسمت جلویی فاز متر به محل مورد نظر برای مشخص کردن ولتاژ، تماس داده می شود؛ اما بخش انتهایی فازمتر را به جای تماس با انگشتان دست، به زمین متصل می کنند. اگر ولتاژی بین دو نقطه وجود داشته باشد، لامپ روشن می شود. وجود این سیم سبب می شود تا شخص از مدار آن متوجه وجود ولتاژ بین هر دو نقطه شود.
در حالی که در فاز متر یک سر، تنها اختلاف پتانسیل یک نقطه از مدار با زمین نشان داده می شود. عموما از این نوع فازمتر به منظور تشخیص قطعی سیم های اتومبیل و دیگر مدارهای مستقیم استفاده می شود. از فاز متر دو سر می توان برای تشخیص جریان الکتریکی برق شهری، برق مستقیم کم تر از ۱۲ ولت و برق فشار قوی تا ۲۰۰۰ ولت استفاده نمود. فازمترهای دو سر به دلیل این که ارتباط مستقیمی با فرد ندارند، خطر برق گرفتگی را تا حد زیادی کاهش می دهند؛ با این حال، زمانی که فرد می خواهد سیم ها را به جریان برق تماس دهد، همچنان خطر اتصالات برق وجود دارد.
فازمتر غیر تماسی
این نوع فاز متر بدون نیاز به تماس مستقیم با سیم، می تواند تنها با تشخیص تغییرات میدان الکتریکی در اطراف سیم، یا هر وسیله ای که جریان متناوب دارد، تشخیص دهد که آن وسیله دارای ولتاژ است یا خیر. از مزایای این فازمتر این است که نیازی به لخت کردن سیم نمی باشد و تماس با جریان برق و خطر برق گرفتگی به حداقل می رسد.
تنها حرکت دادن فاز متر غیر تماسی در اطراف سیم می تواند محل قطعی وجود ولتاژ را تشخیص دهد و دیگر نیازی به لخت کردن سیم نمی باشد. از مزایای دیگر فازمتر غیر تماسی نیز می توان امکان تشخیص جریان برق از سیم هایی که در داخل دیوار قرار گرفته اند و عمق زیادی ندارند را نام برد. البته از این فاز متر نمی توان برای تشخیص کابل هایی که روکش ضخیم دارند و در عمق دیوار قرار گرفته اند، استفاده کرد.
