کولیس ابزاری است برای اندازه گیری دقیق قطر و طول داخلی، خارجی و عمق مورد استفاده قرار میگیرد. این ابزار کاربرد های بسیار وسیعی در مهندسی، پزشکی و صنایع مختلف دارد. کولیس ابعاد را به طور مستقیم و با دقت بالا اندازه گیری می کند. نحوه خواندن اندازه ها به نوع سنجش آن کولیس بستگی دارد. نوع سنجش کولیس به سه دسته تقسیم می شود نوع متداول آن به اسم کولیس ورنیه یا معمولی و یا کولیس ساده معروف است و نوع دیگر آن که کمی شبیه به ساعت است به کولیس ساعتی یا عقربه ای معروف است و نوع پیشرفته آن، کولیس دیجیتال یا رقمی است. کولیس دیجیتال دقیق ترین نوع کولیس موجود در بازار می باشد و اینکه کاربرد آن نسبت به کولیس ورنیه و کولیس ساعتی بسیار آسان تر می باشد. دامنه اندازه گیری ۰ تا ۱۵ سانتی متری و ۰ تا ۲۰ و ۰ تا ۳۰ سانتی متری از سایز های متداول و پر مصرف کولیس ها هستند. دقت اندازه گیری کولیس نیز معمولا یک صدم و دو صدم میلی متر یا ۰.۰۰۰۵ و ۰.۰۰۱ اینچ است.
تاریخچه کلویس
یک مرد فرانسوی در سال ۱۳۶۳ به نام پیر ورنیه برای اندازه گیری وسایل که نیاز به دقت بسیار بالا بود دستگاهی را تولید کرد که به اسم کولیس معروف شد ولی قبل‌تر آن هم کولیس مورد استفاده قرار می‌گرفت. کویس‌های اوله در بین لاشه‌های کشتی شکسته در سواحل ایتالیا پیدا شد. گذشته کشتی به ۶ صد سال قبل میلاد مسیح بر می‌گشت. در زمان حکومتی هان در چیس کولیس‌ها کشویی مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
اولین شرکتی که اقدام به تولید کولیس‌ها کردم Brown and Shape (برون و شاپ) بود. که در ایالات متحد اقدام به تولید کرد. این دستگاه لوین ابزار برای تعیین اندازه دقیق بود که می‌توانست به قیمت ابزارهای معمولی به فروش برود. کولیس متداول‌ترین ابزار دقیق برای اندازه‌گیری است و به وسیله این ابزار می‌توان اندازه‌های طولی ۔ قطر داخلی ۔ قطر خارجی و عمق اجسام را با دقت دهم یا صدم میلیمتر اندازه گیری کرد. هر کولیس از قسمت‌های زیر تشکیل شده است:
- خط کش مدرج که به تقسیمات میلیمتر و اینچی تقسیم شده است.
- کشو که در روی خط کش می‌تواند با فشار دست حرکت کند.
- فک ثابت که قسمتی از خط کش است و موقع اندازه گیری آن را به یک طرف کار تکیه می‌دهند.
- شاخک‌های ثابت و متحرک که در موقع اندازه گیری قطر سوراخ‌ها و پهنای شکاف‌ها، مورد استفاده قرار میگیرد.
- تیغه گودی سنج که به کشو مربوط است و برای اندازه گیری گودی‌ها به کار می‌رود.
- ورنیه میلی‌متری برای اندازه گیری اعشار میلی متری.
- ورنیه اینچی برای اندازه گیری کسری از اعشار اینچی.
- پیچ کشو که به وسیله آن کشو را روی خط کش محکم می‌کنند تا بعد از دور کردن کولیس از کار اندازه گرفته شده تغییر نکند.
آشنایی با انواع کولیس
کولیس داخلی
این نوع از کولیس برای اندازه‌گیری ابعاد داخلی اشیا به کار می‌رود. با توجه به شکل شاخک های کوتاه به این منظور استفاده می شوند.
کولیس خارجی
این دسته از کولیس‌ها برای اندازه‌گیری ابعاد خارجی به کار می‌روند. به کارگیری این وسیله قابلیت تکرار پذیری و نیز دقت بالایی دارد. در اندازه‌گیری ابعاد بزرگ همچون قطر یک لوله بزرگ بسیار مفید می‌باشد.شاخک های بلند برای اینکار مناسب است.
کولیس عقربه‌ای
شکل کولیس عقربه‌ای را در زیر می‌بینید. بسیار شبیه به کولیس ورنیر است با این تفاوت که به جای درجه‌بندی خطی، یک عقربه برای نمایش طول دارد. عقربه با استفاده از یک چرخ دنده و یک سطح دندانه‌دار کار می‌کند. انواع کولیس عقربه‌ای می‌توانند بین ۱۵ سانتی‌متر تا ۳۰ سانتی‌متر را با دقت بین دو صدم میلیمتر تا یک هزارم میلیمتر اندازه‌گیری کنند.
کولیس جنی یا پرگاری
این نوع کولیس برای خط انداختن بر روی چوب یا فلز مورد استفاده قرار میگیرد و قابلیت اندازه‌گیری ندارد. با استفاده از این کولیس می‌توان فواصل را مقایسه کرد یا اینکه بخشی از فلز را برای برش مشخص نمود.
کولیس فنردار
این نوع کولیس همانند کولیس پرگاری است ولی برای خط انداختن از آن استفاده نمی‌شود. با این نوع کولیس می‌توان اندازه‌گیری انجام داد ولی باید از یک خط کش دیگر استفاده نمود یعنی اینکه خود کولیس درجه‌بندی ندارد. این نوع کولیس می‌تواند بین ۷ سانتی‌متر تا ۳۰ سانتی‌متر را اندازه‌گیری کند. هر چند امروزه از این نوع کولیس کمتر استفاده می‌شود ولی در صورت داشتن مهارت، به خوبی می‌توان از آن بهره برد.
کولیس ورنیه
کولیس ورنیه یک ابزار اندازه گیری است که می تواند ابعاد داخلی و خارجی و عمق یک جسم را اندازه گیری کند و به دودسته فک ثابت و متحرک تقسیم می شوند که فک متحرک قادر به اندازه گیری دقیق تا یک صدم میلی متر است. کولیس ورنیه به دلیل قابلیت اندازه گیری بسیار دقیق از محبوبیت بالایی برخوردار است که در موارد زیادی از آن استفاده می شود.
کولیس دیجیتال
این آخرین فناوری به کار رفته در ساخت کولیس است. کولیس دیجیتال شبیه به کولیس عقربه‌ای است با این تفاوت که به جای عقربه یک صفحه نمایشگر دارد و طول بر روی آن نمایش داده می‌شود. کمترین دقت این نوع کولیس‌ها در حد یک صدم میلیمتر است و معمولاً از سایر انواع کولیس دقیق‌تر هستند. علاوه بر این، می‌توانند طول را در واحدهای مختلف (متر، اینچ، فوت، …) نمایش دهند. یک دکمه صفر هم دارند که در هر نقطه‌ای می‌توان عدد نمایشگر را صفر کرد. برخی از کولیس‌های دیجیتال به کامپیوتر هم متصل می‌شوند تا بتوان اطلاعات را مستقیم به یک فایل اکسل انتقال داد.
کولیس در چه صنایعی مورد استفاده قرار می گیرد؟
آزمایشگاه ها
از این ابزار برای مطالعۀ انبساط مواد در دماهای متفاوت، به منظور آگاهی از خواص آن ها و همچنین برای اندازه گیری تجهیزات مختلف نیز استفاده می شود.
برای اهداف پزشکی
یکی از کاربردهای عمدۀ کولیس در صنعت پزشکی و جراحی است. ابعاد ابزارهای مورد نیاز برای جراحی و … با دقت و برای منظور خاصی ساخته شده اند. این وسیله نیز نسبت به تغییرات کوچک بسیار حساس است. بنابراین دقت و درستی در این زمینه اهمیت زیادی دارد تا بتواند در چنین فضایی کاربردی باشد.
صنایع فولاد
در حین تولید و یا بررسی ابعاد محصولات، توصیه می شود که از کولیس به منظور رعایت استاندارهای مورد نظر استفاده گردد.
صنایع هوافضا
دقت در صنعت هوانوردی اهمیت زیادی دارد، به طوری که کوچکترین تفاوتی در ابعاد شئ ضررهای فاجعه باری به دنبال خواهد داشت. استفاده از این ابزار در این صنعت به رعایت استاندارهای ایمنی کمک شایانی می کند.
لوله کشی ساختمان
این وسیله به دلیل دقت بالا و تنوع قابل توجهی در اندازه گیری پارامترهای مختلف، از مهم ترین ابزار اندازه گیری کارهای اجرایی و مهندسی است. کولیس در لوله کشی ساختمان ها نیز کاربرد عمده ای دارد.
بخش های آموزشی
استفاده از آن در مدارس و موسسات مهندسی، به دانش آموزان کمک می کند تا اندازه گیری ابزار و اشیاء مختلفی که در فیزیک یا بسیاری از زمینه های دیگر مورد استفاده قرار می گیرند را به راحتی انجام دهند.
